Jak odrzucić spadek?

Osoby, które zostają powołane do spadku wskutek śmierci bliskiego krewnego lub osoby, która wymieniła je w swoim testamencie jako spadkobierców, nie muszą automatycznie obejmować spadku. W obu przypadkach – dziedziczenia testamentowego i ustawowego mogą podjąć decyzję czy decydują się na przyjęcie spadku, czy wolą go odrzucić. O ile niektóre formy przyjęcia spadku mogą nastąpić automatycznie, o tyle odrzucenie wymaga podjęcia stosownych działań.

Dziedziczenie testamentowe i kodeksowe a odrzucenie lub przyjęcie spadku

Sprawy związane ze śmiercią osoby bliskiej obejmują nie tylko konieczność organizacji ceremonii pogrzebowej i uporządkowania spraw rodzinnych, ale także wymagają zajęcia się kwestiami majątkowymi. Wraz ze śmiercią następuje otwarcie spadku, w skład którego wchodzą rzeczy i prawa majątkowe należące do zmarłego, lecz także zobowiązania. Osoby dziedziczące po spadkodawcy muszą zdecydować czy będą chciały nabyć spadek, czy też wybiorą jego odrzucenie. Każda z tych sytuacji powoduje inne skutki prawne i wymaga podjęcia nieco innych działań. Choć na pierwszy rzut oka może się wydawać, że odrzucenie spadku jest niekorzystne, ponieważ pozbawia możliwości zyskania przypadającej spadkobiercy części majątku pozostałego po zmarłym, to istnieją okoliczności, w który taka opcja będzie bardziej korzystna. Motywy zrezygnowania z udziału w spadku mogą być zresztą różne, jednak ważne jest dokładne przemyślenie swego postępowania, ponieważ co do zasady odrzucenie spadku jest nieodwołalne i nie można się z niego wycofać – wyjaśnia przedstawiciel kancelarii notarialnej oferującej obsługę osobom fizycznym i prawnym.

Dziedziczenie może następować na dwa sposoby – w wyniku tzw. dziedziczenia ustawowego albo na mocy sporządzonego przez osobę zmarłą testamentu. W obu przypadkach zasady nabywania spadku są nieco inne. Przy dziedziczeniu testamentowym do spadku powołane są osoby, które łączyły ze zmarłym więzy pokrewieństwa w określonej kolejności, a przypadające im udziały w masie spadkowej są ściśle określone. W pierwszej kolejności po zmarłym dziedziczą jego dzieci oraz małżonek – w równych częściach, choć minimalna wysokość udziału przypadającego małżonkowi wynosi 1/4, w przypadku, gdy dzieci jest więcej niż troje, dzielą one między siebie 3/4 spadku. Jeżeli dzieci nie dożyły otwarcia spadku, na ich miejsce wchodzą ich spadkobiercy. Jeśli zmarły nie miał dzieci, spadek przypada małżonkowi oraz rodzicom lub tylko im, o ile zmarły nie zawarł związku małżeńskiego. W sytuacji, kiedy rodzice lub jedno z nich nie żyje, spadek trafia do rodzica pozostałego przy życiu oraz rodzeństwa, a gdy nie dożyło ono do otwarcia spadku – do jego dzieci albo wnuków.  W razie braku małżonka, rodziców, rodzeństwa i ich spadkobierców majątek jest dziedziczony przez dziadków albo ich spadkobierców.

Zupełnie inaczej wygląda dziedziczenie na mocy sporządzonego przez zmarłego testamentu. W takiej sytuacji do spadku powołane są osoby fizyczne lub prawne wymienione w tym dokumencie, a ich udziały mają wielkość określoną przez testatora. Warto pamiętać, że jeśli w testamencie zostali pominięci zstępni zmarłego, czyli jego dzieci, wnuki albo prawnuki, a także małżonek będą się oni mogli domagać wypłacenia zachowku.

W jaki sposób można odrzucić albo przyjąć spadek?

Niezależnie od tego, w jaki sposób osoba dziedzicząca weszła do grona spadkobierców, może ona postąpić na kilka sposobów. Najprostszą sytuacją przy dziedziczeniu ustawowym jest niepodjęcie żadnego działania. Na mocy obowiązujących przepisów będzie to równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że osobie obejmującej spadek przypadnie udział odpowiedni do stopnia pokrewieństwa oraz tego, kim dla zmarłego byli pozostali spadkobiercy. Składać się na niego będą aktywa oraz zobowiązania zmarłego, jednak jedynie do wartości spadku.

Kolejną możliwością będzie przyjęcie spadku wprost. W takiej sytuacji spadkobierca przyjmuje swój udział we wszystkich aktywach zmarłego, ale również w jego zobowiązaniach, nawet jeśli przekraczają one wartość pozostawionego majątku. Jeżeli jednak osoba, która na mocy dziedziczenia ustawowego albo testamentowego trafiła do grona potencjalnych spadkobierców, nie chce przyjmować przypadających jej udziałów czynnością, jaką będzie musiała wykonać, stanie się odrzucenie spadku. W Rybniku najlepszym rozwiązaniem będzie udanie się do kancelarii notarialnej i złożenie przed notariuszem odpowiedniego oświadczenia. Taka sama procedura będzie obowiązywała w przypadku, gdy spadkobierca chce przyjąć spadek wprost.

Warto pamiętać, że złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, przyjęciu spadku wprost albo odrzuceniu spadku można złożyć w kancelarii notarialnej w nieprzekraczalnym terminie 6 miesięcy od momentu, gdy spadkobiercy dowiedzieli się o tym, że zostali powołani do spadku. Oświadczenia te mogą być złożone zarówno przy dziedziczeniu ustawowym, jak i testamentowym. W tym drugim przypadku najczęściej łączą się z otwarciem testamentu, o ile było on sporządzony w formie notarialnej. Czynności związane z przyjęciem lub odrzuceniem spadku mogą być wykonane także w ramach toczącego się postępowania spadkowego. Wówczas spadkobierca składa stosowne oświadczenie przed sądem.

Jakie są konsekwencje odrzucenia spadku?

Odrzucenie spadku niezależnie od formy, w jakiej nastąpiło, rodzi inne skutki w przypadku dziedziczenia testamentowego, a inne, jeżeli w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe. W przypadku dziedziczenia testamentowego osoba składająca oświadczenie o odrzuceniu spadku zostaje wyłączona z kręgu spadkobierców testamentowych. Może jednak dziedziczyć na mocy ustawowej – będzie to dla niej korzystniejsze np. wówczas, jeśli otrzymanie udziału w majątku wymaga wykonania dyspozycji zawartych w testamencie lub wówczas, gdy udział przypadający jej w spadku lub wysokość zachowku będzie wyższa niż aktywa przekazywane na podstawie zapisów testamentu.

Jeżeli potencjalny spadkobierca zrzeka się dziedziczenia testamentowego, to przypadający mu udział przechodzi na innego spadkobiercę wskazanego w testamencie przez spadkodawcę, o ile przewidział on taką ewentualność. Jeżeli w dokumencie nie znajdują się żadne zapisy dotyczące takiej sytuacji należny osobie zrzekającej się, udział przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym. Rozkłada się on proporcjonalnie do udziałów, jakie mają oni w masie spadkowej. W przypadku, gdy nie ma innych spadkobierców testamentowych, majątek trafia do spadkobierców ustawowych – w tym również do osoby, która odrzuciła spadek dziedziczony na mocy testamentu – jeżeli zalicza się do tego grona.

Osoby, które nabyły dodatkowy udział w spadku po odrzuceniu spadku dziedziczonego na mocy testamentu, również mają prawo do jego odrzucenia. Fakt ten nie wpływa jednak na udział przypadający im na podstawie testamentu. Jeśli chcą one odrzucić udział wynikający bezpośrednio z woli zmarłego, muszą złożyć osobne oświadczenie.

Odrzucenie dziedziczenia na mocy ustawowej rodzi zupełnie inne skutki. Po złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku u notariusza lub przed sądem na miejsce spadkobiercy wchodzą osoby, które dziedziczą po nim ustawowo – w pierwszej kolejności będą to dzieci, a gdy ich nie ma – kolejne osoby uprawnione. Jeśli tak się stanie, to osoby te nabędą spadek wraz z dobrodziejstwem inwentarza, o ile w ciągu 6 miesięcy nie złożą oświadczenia o jego przyjęciu wprost lub odrzuceniu. Odrzucenie spadku dziedziczonego na mocy ustawowej zwykle jest wykorzystywane wówczas, gdy spadkobierca chce, by przeszedł on bezpośrednio na własność jego dzieci lub innych krewnych bez dodatkowych formalności.

Warto pamiętać, że do odrzucenia spadku niezbędna będzie pełna zdolność do czynności prawnych. Nie mogą jej zatem wykonać ani osoby niepełnoletnie – o ile nie nabyły pełnoletniości – ani ubezwłasnowolnione. W przypadku niepełnoletnich na odrzucenie spadku zgodę musi wydać sąd rodzinny, a samą czynność wykonują opiekunowie ustawowi.

Bieg 6-miesięcznego terminu przypadającego na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku liczy się od momentu, w którym osoba dowiedziała się o tym, że należy do grona powołanych do spadku. Nie jest to jednak równoważne ani momentowi otwarcia spadku, ani ogłoszenia testamentu, o ile osoby te są w stanie dowieść, że informacja ta dotarła do nich z opóźnieniem.