Symbolika kolorów, haftów i zdobień sakralnych

Symbole od początku istnienia chrześcijaństwa pełnią ważne role. Za pomocą znaku, formy graficznej lub koloru mają za zadanie przekazanie określonej treści, prostej i zrozumiałej dla odbiorcy. Z tego względu są wykorzystywane w wystroju kościołów, nawet w samej ich formie architektonicznej, ale też na przedmiotach sakralnych, które mogą być zdobione haftem; na szatach liturgicznych lub chorągwiach, na zastawach bielizny kielichowej służących do przygotowywania i wycierania kielicha i Eucharystii, na obrusach i przybraniach ołtarza.  Każdy kolor, haft lub zdobienie niosą ze sobą określone znaczenie.

Symbole to znaki o szczególnym znaczeniu. Niosą ze sobą znaczenie: jedno dosłowne i wiele ukrytych. Choć nie zawsze są jednoznaczne, osobom z określonego kręgu kulturowego kojarzą się w ten sam sposób. Z tego względu dla chrześcijan czerwona szata z haftem liturgicznym będzie kojarzyła się z męką Chrystusa – choć dla osób nie znających kultury chrześcijańskiej będzie to tylko kolor.

Symbolika kolorów

Liczba kolorów posiadających znaczenie w sztuce sakralnej jest ograniczona – nie wykorzystuje się wszystkich kolorów z palety barw. Symbolicznymi kolorami są biel, czerwień, zieleń, fiolet, czerń oraz złoto. Pozostałe kolory mogą stanowić dodatek lub, tak jak na przykład w przypadku niebieskiego, symbolizować określoną postać: w tym przypadku Maryję.

Biel symbolizuje czystość i niewinność. Jest również symbolem światła i radości. Czerwień to walka, krew i męczeństwo, ale także ogień. Zieleń jest kolorem nadziei. Fiolet może być wykorzystywany zamiast koloru czarnego jako symbol żałoby, używa się go też podczas Wielkiego Postu. Podobnie jak kolor różowy może symbolizować także godność. Złoty jest symbolem bogactwa i honoru. Często wykorzystywany jest jako kolor haftów i zdobień sakralnych.

Haftowane symbole wykorzystywane w sztuce sakralnej

W przypadku szat liturgicznych lub chorągwi kościelnych pojawiające się na nich symbole i zdobienia najczęściej są haftowane. Wśród najczęściej pojawiających się motywów znajduje się krzyż, ryba, symbole alfy i omegi oraz tak zwany symbol Chi Ro. Często pojawiają się także symetryczne ornamenty lub motywy roślinne.

Najbardziej oczywistym motywem wykorzystywanym w sztuce sakralnej jest krzyż. Jest symbolem męczeństwa i śmierci, ale także zwycięstwa i odkupienia, kojarzonym oczywiście z Jezusem. Innym symbolem Chrystusa jest Chi Ro. Jest to duże P przekreślone znakiem X. Są to pierwsze litery greckiego słowa „Chrystus”. Równie często wykorzystywane są pierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego, czyli alfa i omega - mówi pracownik z firmy Studio Haftu Artystycznego.

Zdobienia wywodzące się ze świata przyrody to przede wszystkim symbol ryby, winorośli lub lilii. Ryba była znakiem pierwszych chrześcijan i jako symbol Jezusa przetrwała do czasów współczesnych, często pojawiając się jako haft na przedmiotach sakralnych. Symbolika winorośli nie jest jednoznaczna: może oznaczać Chrystusa na krzyżu, znak płodności i obfitości, a jej grona eucharystię. Lilia natomiast jest symbolem maryjnym i to właśnie z Matką Boską kojarzony jest ten haft.

Elementy i znaki graficzne wykorzystywane w projektowaniu szat liturgicznych, stuł czy chorągwi oczywiście nie ograniczają się tylko i wyłącznie do symboli wymienionych wyżej, które niosą ze sobą ścisłe, zaaprobowane przez Kościół znaczenia. Bardzo częstym dodatkiem są zdobienia czysto estetyczne, wypełniające tło, lub podkreślające kompozycję, bardzo często kwiaty lub meandry, wić roślinna czy koronkowe ornamenty. Przy wizerunkach świętych dodaje się często symbole ich męczeństwa. Przy wizerunkach maryjnych haftuje się czasem różaniec, splątane litery MA, koronę lub złotą różę papieską. Wzory i kompozycje są ograniczone właściwie tylko poczuciem estetyki i postacią patrona danej społeczności, jeżeli mówimy np. o chorągwi kościelnej, na której zazwyczaj zajmuje ona centralne miejsce.