Podział majątku po rozwodzie. Czy zawsze po połowie?

Uzyskanie rozwodu oznacza kres trwania związku małżeńskiego, jednak często wiąże się również z koniecznością uregulowania między dotychczasowymi współmałżonkami spraw majątkowych. Zdarza się, że podział majątku budzi wiele emocji i nierzadko łączy się z dość skomplikowanym postępowaniem sądowym. Osoby rozwiedzione w wielu przypadkach chciałyby, żeby sąd przyznał im większą część majątku niż ich byłym małżonkom.

Rozwód a majątek wspólny małżonków

Wydanie przez sąd orzeczenia o rozwodzie kończy trwanie małżeństwa i całkowicie zmienia relacje między byłymi współmałżonkami, którzy od tego momentu stają się dla siebie zupełnie obcymi osobami. Po rozwodzie byli małżonkowie nie dziedziczą po sobie, o ile nie istnieją testamenty, w których znajdują się inne zapisy. Nie mają obowiązku udzielania sobie wzajemnej pomocy, poza ewentualnie przyznanymi alimentami, a po 300 dniach od orzeczenia rozwodu kończy się także okres, w którym istnieje domniemanie ojcostwa. Byli małżonkowie mogą też zawrzeć nowe związki małżeńskie. Całkowitej zmianie ulega struktura posiadanego przez nich w czasie trwania małżeństwa majątku wspólnego, który przestaje istnieć, ponieważ z chwilą wydania wyroku rozwodowego dochodzi do przymusowej rozdzielności majątkowej. Choć nie istnieje prawny obowiązek dokonania podziału majątku, to w celu uniknięcia późniejszych problemów najkorzystniejszym rozwiązaniem jest zajęcie się tą kwestią możliwie szybko – podkreśla przedstawiciel Kancelarii Adwokackiej Aleksandry Skalskiej, specjalizującej się w obsłudze klientów indywidualnych i prowadzeniu spraw rozwodowych.

Majątek wspólny powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa z mocy ustawy, o ile małżonkowie nie zdecydowali się na zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej, która wprowadziła rozdzielność majątkową. Tzw. intercyza może zostać zawarta jeszcze przed ślubem – w takiej sytuacji do powstania majątku wspólnego nie dojdzie – albo w trakcie trwania małżeństwa, wówczas jednak będzie zmieniała istniejącą strukturę majątku, a powstały majątek wspólny będzie musiał być podzielony. Poza pojawieniem się majątku wspólnego, w momencie zawarcia małżeństwa mamy także do czynienia z dwoma odrębnymi majątkami osobistymi obojga małżonków. Zniesienie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa oznacza więc, że prawa i przedmioty należące do majątku wspólnego albo staje się współwłasnością małżonków, a udziały w nim są zaliczane do ich majątków osobistych, albo zostają podzielone i przechodzą bezpośrednio do składników majątków osobistych w zależności od poczynionych w tym zakresie ustaleń.

Majątki osobiste małżonków to wszystkie dobra i prawa, które posiadają oni w chwili zawierania małżeństwa. Mogą to być dowolne nieruchomości – mieszkania, domy, ziemia – oraz ruchomości, pojazdy, kosztowności, meble czy sprzęt RTV, a także środki pieniężne i papiery własnościowe, jak również rozmaite należności. Podczas trwania małżeństwa majątki osobiste powiększają się o niektóre składniki nabywane przez małżonków – będą to m.in. otrzymywane spadki, przekazywane darowizny, uzyskiwane odszkodowania, a także przychody z tytułu praw autorskich i patentowych. Do majątku osobistego małżonków wejdą też wszystkie rzeczy, które będą sfinansowane środkami pochodzącymi z tego majątku np. mieszkanie kupione za posiadane wcześniej pieniądze czy za gotówkę uzyskaną ze sprzedaży innej nieruchomości. Majątek wspólny powstaje natomiast z przychodów, jakie małżonkowie otrzymują po zawarciu małżeństwa. Mogą to być uzyskiwane wynagrodzenia, zyski z prowadzonej działalności gospodarczej, ale też kwoty z wynajmowania nieruchomości, odsetki z lokat bankowych czy innych prowadzonych inwestycji. Do majątku wspólnego mogą wejść darowizny, które zostały przekazane obu osobom.

Warto wspomnieć, że małżeńskie umowy majątkowe mogą też zmieniać ustrój majątkowy, poszerzając go lub ograniczając. Zgodnie z ich postanowieniami może dojść do powiększenia majątku wspólnego przez zaliczenie do niego składników majątku osobistego małżonków np. posiadanej nieruchomości albo do jego ograniczenia. W takiej sytuacji do majątku wspólnego od momentu zawarcia umowy nie będą zaliczane określane kategorie przychodów np. dochody z posiadanego majątku osobistego.

Możliwości podziału majątku wspólnego

Podział majątku wspólnego może być w myśl obowiązujących przepisów przeprowadzony sądownie albo jeszcze w ramach postępowania rozwodowego, albo wskutek oddzielnie złożonego pozwu. W praktyce sądy rodzinne nie zajmują się kwestiami majątku podczas wydawania wyroku, powołując się na przepis, który obliguje do unikania czynności, które mogłyby wydłużyć postępowanie. W większości przypadków niezbędne będzie więc złożenie wniosku o podział majątku w sądzie rejonowym już po zakończeniu postępowania rozwodowego. Poza ścieżką postępowania sądowego majątek może być podzielony przez zawarcie umowy między małżonkami. W sytuacji, gdy w skład majątku wchodzi nieruchomość, dla jej ważności wymagana będzie forma notarialna. Taki rodzaj umowy może się okazać przydatny także z uwagi na jej rangę dowodową. Nie istnieją żadne ograniczenia co do sposobu podziału majątku – jeśli takie będą ustalenia między małżonkami może on zostać rozdysponowany po połowie lub w innych proporcjach. Małżonkowie mogą też dowolnie postanowić o tym, które składniki majątku trafią do każdej z osób.

W przypadku podziału majątku w drodze postępowania sądowego podstawową zasadą będzie dzielenie majątku w równych częściach. Sąd może samodzielnie ustalić, które składniki majątkowe przypadną każdej z osób, biorąc pod uwagę przedstawione przez nie stanowiska. Istnieje jednak także możliwość złożenia pozwu o nierówny podział majątku. Przepisy dopuszczają taką możliwość, jeśli występują po temu ważne przyczyny, a jednocześnie jedno z małżonków nie przyczyniało się w równym stopniu do powstawania majątku. Strona występująca z żądaniem nierównego podziału, składając pozew, musi być w stanie przedstawić dowody na to, że obie te przesłanki wystąpiły równocześnie.

Nie istnieje katalog obejmujący ważne przyczyny, przy których wystąpieniu wniosek będzie mógł zostać uznany za zasadny, a wskazywane okoliczności są zawsze poddawane ocenie przez sąd. Wśród przykładów sytuacji, w których można mówić o ważnych przyczynach może być długotrwałe prowadzenie oddzielnych gospodarstw domowych i faktyczna separacja, ale też zachowanie małżonka winnego rozwodu, które może zostać określone jako naganne moralnie np. porzucenie rodziny i niewspieranie współmałżonka i wspólnych dzieci. Za ważny powód może zostać także uznane rażące i uporczywe nieprzyczynianie się do powstawania majątku wspólnego czy jego trwonienie np. przez prowadzenie ryzykownych inwestycji, hazard lub uzależnienie.

Nierówny stopień przyczyniania się do powstawania majątku wspólnego nie jest rozumiany jako łożenie identycznych co do wartości kwot, a jako wykorzystywanie istniejących możliwości zarobkowania. Za nieprzyczynianie się do pomnażania majątku może zatem zostać uznane niepodejmowanie pracy mimo takiej możliwości, jednak nie sam fakt zajmowania się domem czy wychowywania dzieci. O nierównym udziale w powstawaniu majątku wspólnego nie przesądzają także różnice w uzyskiwanych dochodach w sytuacji, gdy oboje małżonkowie pracują, wykorzystując istniejące na rynku pracy możliwości. Nieprzyczynianie się do powstawania majątku wspólnego nie może być powodowane czynnikami niezależnymi od małżonka, który nie łoży na potrzeby rodziny np. ze względu na chorobę czy konieczność opiekowania się członkiem rodziny.

Warto pamiętać, że nierówny podział majątku nie musi nastąpić w wyniku decyzji składu orzekającego. Byli małżonkowie mają możliwość wypracowania wspólnego stanowiska w tej kwestii i zawarcia ugody przed sądem. Trzeba jednak podkreślić, że możliwość uzyskania nierównego podziału majątku jest przez sądy traktowana jako odstępstwo od zasady ogólnej, może więc nastąpić tylko w wyjątkowych okolicznościach.