Badania ewaluacyjne - jako skuteczne narzędzie kontroli i planowania

Wiedza to potęga. Dlatego też tak chętnie po różnorodne badania, sondaże i analizy, sięgają zarówno firmy oraz różnego rodzaju organizacje, jak i jednostki administracji publicznej na każdym szczeblu, także te odpowiadające za funkcjonowanie państwa. Warto przy tym wspomnieć, że jedną z metod dostarczania wielu istotnych informacji na temat funkcjonowania i efektywności określonych działań oraz projektów, są badania ewaluacyjne.

Ewaluacja – nie taki diabeł straszny

Tradycja badań ewaluacyjnych sięga pierwszych lat XX wieku, przy czym dynamiczny rozwój ewaluacji miał swój początek w latach 60-tych XX w. w Stanach Zjednoczonych. Wtedy to też pojawiło się tam szereg programów mających na celu usprawnienie funkcjonowania publicznego sektora społecznego. Niestety brak odpowiednich metod kontroli sprawił, że w wyniku nieprawidłowego zaplanowania i realizacji niektórych programów, nastąpił nadmierny rozrost wydatków na opiekę społeczną w stosunku do zakładanych prognoz. Dlatego też, aby zminimalizować ryzyko pojawienia się tego typu sytuacji postawiono na rozwój idei badań ewaluacyjnych. W Polsce zapotrzebowanie na tego typu pomiary wzrósł wraz z przystąpieniem do struktur Unii Europejskiej.       
W chwili obecnej można powiedzieć, że badania ewaluacyjne mają za zadanie ustalenie, czy dane działania (np. programy społeczne, administracyjne lub edukacyjne) osiągnęły zakładany skutek oraz w jakim stopniu udało się zrealizować postawione cele programowe. Najczęstszymi kryteriami branymi pod uwagę przy realizacji tego typu pomiarów jest:

• trafność - określenie dopasowania celów danego programu do potrzeb zleceniodawcy,
• efektywność - zestawienie zaangażowanych zasobów w porównaniu z tym co osiągnięto,
• skuteczność - porównanie zaplanowanych celów z realnie osiągniętymi wynikami,
• użyteczność - określenie stopnia dopasowania programu do potrzeb grupy docelowej,
• trwałość - jak długo utrzymają się pozytywne zmiany wynikające z wprowadzenia danego projektu.

Ewaluacja to proces, który może być przeprowadzony jeszcze przed rozpoczęciem programu (ewaluacja ex-ante) w trakcie jego trwania (ewaluacja mid-term lub uzupełniająca ewaluacja on-going), bądź też po jego zakończeniu (ewaluacja ex-post).

Badania ewaluacyjne zgodnie z planem

Dobry plan to podstawa, a co za tym idzie, podobnie jak i w wielu innych sytuacjach, taki i w tym przypadku jednym z najważniejszych elementów procesu ewaluacji, warunkującym jego powodzenie, jest etap planowania. Dlatego też pierwszym krokiem specjalistów zajmujących się tego typu pomiarami, w tym także firmy Pracownia Badań Soma, jest praca koncepcyjna, która obejmuje przede wszystkim:

1. określenie celów ewaluacji oraz jej odbiorców,
2. ustalenie zasobów (finansowych i ludzkich),
3. określenie przedmiotu pomiarów oraz głównych problemów (obszarów i zagadnień) badawczych,
4. ustalenie założeń i pytań badawczych,
5. dobór odpowiednich metod wykonania badań (np. triangulacja, która dzięki zwielokrotnieniu metod i technik badawczych pozwala na zebranie informacji możliwie pełnych i uwzględniających różne punkty widzenia),
6. ustalenie harmonogramu czasowego,
7. ustalenie formy i sposobu upowszechnienia raportu z wynikami ewaluacji.

Badania ewaluacyjne to niezwykle wszechstronne narzędzie, które jednak wymaga czasu, zasobów i kompetencji. Niemniej jednak systematyczna ocena realizacji i efektów wdrożonych działań, na różnych etapach, jest niezbędnym warunkiem dla rzetelnego wyznaczenia celów oraz odpowiedniego doboru instrumentów.