Rola i zadania prezydenta RP na arenie międzynarodowej

W Polsce obowiązuje Konstytucja z 2 IV 1997 roku, określająca m.in. zakres praw i obowiązków Prezydenta Rzeczpospolitej. Pomniejsze ustawy również regulują sprawowanie tego urzędu. Zarówno w polityce wewnętrznej państwa, jak i na arenie międzynarodowej, Prezydent jest strażnikiem wartości umożliwiających suwerenny i bezpieczny rozwój państwa.

Historyczne losy Rzeczpospolitej Polskiej

Rzeczpospolita Polska (I RP) – w taki sposób zaczęto określać państwo polskie od połowy XVII w. Powstało w 1569 roku na skutek zjednoczenia Korony Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego (stąd inna nazwa: Rzeczpospolita Obojga Narodów), a zostało zlikwidowane na mocy traktatów rozbiorowych pomiędzy Rosją, Prusami i Austrią w 1795 roku.

II Rzeczpospolita Polska (II RP) odrodziła się w roku 1918 wraz z odzyskaniem suwerenności i objęciem władzy przez Józefa Piłsudskiego. Kraj rozwijał się aż do tragicznych wydarzeń II wojny światowej. W 1945, na mocy ustaleń powziętych na konferencji jałtańskiej, cofnięto międzynarodowe uznanie dla rządu RP na uchodźstwie.

Współcześnie Partia II Rzeczpospolita Polska nawiązuje do tej tradycji, uznając, że jedyną legalną Konstytucją Polski jest Konstytucja Kwietniowa z 1935 roku, zaś aktualnym Prezydentem II RP na uchodźstwie jest Jan Zbigniew Potocki.

W ogólnie przyjętej narracji historycznej obecnie żyjemy w III Rzeczpospolitej Polskiej. Taka nazwa została przyjęta w aktualnie obowiązującej Konstytucji (z 1997 roku) i określa państwo polskiego kształtujące się po przemianach politycznych z 1989 roku.

Uprawnienia Prezydenta w III RP

Przyjmując rozróżnienie, iż rola to zastaw uprawnień, potrzebnych do wykonywania zadań, można uznać, że na mocy art. 126 z Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 IV 1997 roku Prezydent pełni następujące role:

• jest najwyższym przedstawicielem Rzeczpospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej,
• czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Szczegółowy zakres obowiązków oraz zasady, na jakich Prezydent wypełnia swoją rolę, określone są w Konstytucji i ustawach.

Zadania Prezydenta III RP w polityce zagranicznej

Z przedstawionego powyżej, art. 126 Konstytucji, wynikają pośrednio zadania Prezydenta RP na arenie międzynarodowej: jest przedstawicielem, gwarantem i strażnikiem wymienionych wartości państwowych.

Jako najwyższy przedstawiciel reprezentuje Rzeczpospolitą:

• wobec innych państw
• wobec organizacji międzynarodowych jak Wspólnoty Europejskie, NATO czy ONZ.

Zadanie to Prezydent realizuje podczas wizyt państwowych i roboczych, składanych za zaproszenie innych państw lub organizacji, a także przyjmowanie wizyt zaproszonych gości. Prowadzi konsultacje dwustronne lub dotyczące aktualnej sytuacji politycznej. Odbywa także rozmowy telefoniczne z szefami państw i organizacji.

Zgodnie z art. 133 Konstytucji, Prezydent, reprezentując Rzeczpospolitą Polską na arenie międzynarodowej, realizuje następujące zadania:

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe (i powiadamia Sejm i Senat),
• mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczpospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,
• przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.

W zakresie polityki zagranicznej Prezydent ma również obowiązek współpracy z Prezesem Rady Ministrów oraz odpowiednimi ministrami. Przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją.

Prezydent a bezpieczeństwo zewnętrzne Rzeczpospolitej

Z obowiązkami na arenie międzynarodowej wiążą się kompetencje Prezydenta w zakresie obronności. Zgodnie z art. 134 Konstytucji RP, Prezydent jest najwyższym Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej. W kwestii bezpieczeństwa, zarówno zewnętrznego jak i wewnętrznego, organem doradczym Prezydenta jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. (art.135).

W zakresie zewnętrznego bezpieczeństwa Prezydent RP ma prawo:

• ogłosić powszechną lub częściową mobilizację Sił Zbrojnych do obrony Rzeczpospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów (art. 136),
• ogłosić stan wojny, gdy nie ma możliwości zebrania się Sejmu, a doszło do napaści na Rzeczpospolitą lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji (art. 116 ust. 2).

Ponadto, ustawa z dnia 17.12.1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych przewiduje, że o użyciu jednostek wojskowych poza granicami państwa decyduje Prezydent RP, na wniosek Rady Ministrów lub jej Prezesa. W praktyce daje to możliwość uczestniczenia w agresji na obce państwa (np. w wojnie w Iraku) bez uruchomienia procedury wypowiedzenia wojny.