Na czym polega rozdzielność majątkowa?

Rozdzielność majątkowa pozwala na całkowitą zmianę struktury posiadanego przez małżonków dobytku i może być przez nich ustanowiona w dowolnie wybranym momencie podczas trwania związku, a także przed jego zawarciem. W wielu sytuacjach na rozdzielność majątkową decydują się osoby, oczekujące korzyści lub ułatwienia przy podejmowaniu działań prawnych i biznesowych. W niektórych przypadkach rozdzielność może być też narzucona przez sąd.

Stosunki majątkowe między małżonkami a rozdzielność majątkowa

Większość kwestii związanych z funkcjonowaniem rodziny i wzajemnymi relacjami między małżonkami jest precyzyjnie uregulowana w obowiązujących przepisach, w obszarze kształtowania spraw majątkowych zostawiają one jednak sporo swobody i dopuszczają korzystanie z różnych rozwiązań. Kodeks rodzinny i opiekuńczy stwierdza, że zawarcie związku małżeńskiego oznacza powstanie ustawowej wspólności majątkowej, a zatem majątku wspólnego małżonków. Jednocześnie przepisy dopuszczają zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej tzw. intercyzy, która zmieni ten stan rzeczy. Ustanowienie rozdzielności majątkowej może nastąpić w ramach porozumienia między małżonkami, którzy decydują się na ten krok, uznając, że będzie to dla nich korzystniejsze, a także nastąpić na mocy wyroku sądowego. Co ważne, decyzja o zawarciu intercyzy może być podjęta z zarówno wyprzedzeniem, gdy oznaczana jest data, z jaką zacznie ona funkcjonować, jak i „na bieżąco”, z chwilą podpisania umowy, nie ma jednak możliwości zawarcia umowy majątkowej z datą wsteczną – wyjaśnia przedstawiciel Kancelarii Notarialnej Jakuba Wenta, specjalizującej się w obsłudze klientów indywidualnych, firm i instytucji.

Powstający z chwilą zawarcia małżeństwa majątek wspólny składa się z dorobku zgromadzonego podczas jego trwania, choć nie wszystkie uzyskiwane środki i dobra wchodzą w jego skład. Podstawowym źródłem majątku wspólnego są uzyskiwane przez małżonków dochody powstające w wyniku ich aktywności zawodowej – wypłacane wynagrodzenia, zyski pochodzące z prowadzonej działalności gospodarczej, a także związane z korzyściami płynącymi z posiadanych nieruchomości, poczynionych inwestycji lub wynajmu. Warto pamiętać, że do majątku wspólnego są zaliczane także dochody, które pochodzą ze składników zaliczanych do majątku osobistego.

Mimo tego, że w momencie wstąpienia w związek małżeński powstaje wspólność majątkowa, jednocześnie małżonkowie posiadają też swój majątek osobisty. Składa się on z dóbr i praw posiadanych przez nich jeszcze przed założeniem rodziny, a w trakcie trwania związku może być powiększany o niektóre osiągane przychody, prawa lub ruchomości i nieruchomości. Do majątku osobistego małżonków zalicza się m.in. posiadane przez nich wcześniej nieruchomości – np. grunty rolne, działki, domy, mieszkania – a także przedmioty – jak choćby pojazdy, biżuterię, meble, odzież lub zwierzęta, jak również zgromadzone pieniądze, należności czy papiery wartościowe. Podczas trwania małżeństwa majątek osobisty może się zwiększyć o odziedziczone spadki, uzyskane darowizny, wypłacone odszkodowania, składniki majątkowe pozyskane dzięki środkom zaliczanym do majątku osobistego np. zakupiona z posiadanych wcześniej pieniędzy nieruchomość, a także prawa autorskie i patentowe.

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dopuszczają możliwość zmiany ustroju majątkowego na trzy sposoby – małżonkowie mogą dokonać rozszerzenia majątku wspólnego, jego ograniczenia lub zniesienia. W przypadku rozszerzenia majątku wspólnego możliwe będzie zaliczenie do niego składników majątku osobistego – np. nabytych przed zawarciem małżeństwa czy kupionych podczas jego trwania, lecz sfinansowanych ze środków pochodzących z majątku osobistego. Istnieje także możliwość wyłączenia z majątku wspólnego niektórych jego składników, a także porozumienia się co do zmiany wielkości udziałów małżonków w majątku wspólnym.

Sposoby na zniesienie wspólności majątkowej

Zniesienie majątku wspólnego może nastąpić w wyniku kilku różnych zdarzeń. Majątek wspólny przestaje istnieć w wyniku uprawomocnienia się wyroku rozwodowego lub orzeczenia o separacji, a także po ogłoszeniu upadłości jednego z małżonków, z chwilą śmierci jednego z małżonków, jak również po ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków. Inną możliwością jest wprowadzenie rozdzielności majątkowej. Może to nastąpić przez zawarcie między małżonkami umowy majątkowej, która pod rygorem nieważności musi mieć formę aktu notarialnego albo w wyniku wydania wyroku przez sąd. Warto wspomnieć, że notarialna umowa o rozdzielności majątkowej może być zmieniona lub zniesiona. W tym drugim przypadku oznacza to jednak nie anulowanie skutków poprzedniej, a jedynie przywrócenie istnienia wspólności majątkowej od określonego momentu. Umowne zniesienie wspólności majątkowej może mieć postać pełnego zniesienia współwłasności albo ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Pełna rozdzielność majątkowa oznacza, że majątek wspólny przestaje istnieć, a jego poszczególne składniki stają się współwłasnością obojga małżonków. Wymaga to umownego podziału majątku, który może przebiegać w wybrany przez małżonków sposób. Składniki majątku nie muszą być dzielone po równo, a strony sporządzające umowę mogą zdecydować o tym, które z dóbr trafi do majątku osobistego każdej z nich w całości lub w części. W ramach podziału majątku może też dojść do rozliczenia nakładów z majątku osobistego na dzielony majątek wspólny, małżonkowie mogą też rozliczyć wydatki z majątku wspólnego na posiadany przez nich majątek osobisty.

Nieco inna sytuacja występuje w przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobku. Z okolicznościami tego rodzaju możemy mieć do czynienia wówczas, gdy małżonkowie, którzy posiadają wyłącznie majątki osobiste, w okresie istnienia rozdzielności majątkowej uzyskiwali dochody na bardzo różnym poziomie. Zwykle wiąże się to z tym, że jedna z osób rezygnuje z własnej kariery zawodowej, żeby opiekować się dziećmi czy innymi członkami rodziny, może jednak też wynikać z różnic w statusie zawodowym obu osób czy sytuacji zdrowotnej. Procedura wyrównania dorobków może się dokonać przez zawarcie odpowiedniej umowy między małżonkami, jednak istnieje też możliwość wystąpienia z wnioskiem o wyrównanie dorobków do sądu. Może to uczynić każde z małżonków.

Ponieważ ustanowienie rozdzielności majątkowej na drodze sądowej oznacza dużą ingerencję w życie małżonków, może być przeprowadzone na wniosek jednego z nich tylko z ważnych powodów. Celem, który powinno realizować takie rozstrzygnięcie, jest dobro rodziny jako całości, uzasadnienie składanego wniosku i przedstawione przyczyny – może to być np. niegospodarność współmałżonka, lekkomyślne trwonienie majątku, podejmowanie niekorzystnych decyzji finansowych – zostaną zbadane i ocenione przez skład orzekający w kontekście konkretnej sprawy.

Dlaczego ustanowienie rozdzielności majątkowej może być korzystne?

Decyzja o wyborze rozdzielności majątkowej może być podejmowana z różnych względów, a samo postępowanie w postaci zawarcia umowy majątkowej rozpoczęte zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w czasie jego trwania. Wiele osób decyduje się na rozdzielność majątkową w trakcie sprawy rozwodowej, chcąc w ten sposób przyspieszyć i uprościć wzajemne rozstanie regulując kwestie majątkowe. Znacznie częściej jednak na podpisanie intercyzy decydują się osoby, które obawiają się negatywnych skutków prowadzenia przez małżonka działalności gospodarczej czy aktywnego inwestowania posiadanego majątku. W takich sytuacjach zawarcie intercyzy ma chronić przed ewentualnymi długami zaciąganymi przez współmałżonka. Po podpisaniu intercyzy wierzyciele będą mogli żądać zaspokojenia swoich roszczeń tylko z majątku osobistego małżonka, który przyjął na siebie konkretne zobowiązanie. Trzeba jednak pamiętać, że ochrona tego rodzaju dotyczy wyłącznie długów powstałych po zniesieniu wspólności majątkowej. Równie ważny jest warunek, by wierzyciel został poinformowany o istnieniu rozdzielności majątkowej w momencie zaciągania długu.

Poza ochroną przed ryzykiem związanym z zadłużaniem się ważnym motywem decydowania się na rozdzielność majątkową jest znaczne ułatwienie działania osobie, która prowadzi działalność gospodarczą lub dokonuje różnych inwestycji. Warto pamiętać, że w przypadku istnienia majątku wspólnego zgodę na poważniejsze operacje finansowe związane z angażowaniem majątku wspólnego powinni podejmować oboje małżonkowie. Przy istnieniu tylko majątków osobistych każda z osób może swobodnie dysponować własnym.

Zdarza się też, że rozdzielność majątkowa pomaga w uzyskaniu większej zdolności kredytowej – zwłaszcza wówczas, gdy historia kredytowa jednego z nich nie jest zbyt korzystna. Wadą istnienia rozdzielności majątkowej jest natomiast brak możliwości wspólnego rozliczania się małżonków z urzędem skarbowym. Trzeba pamiętać, że zawarcie umowy o rozdzielności majątkowej nie ma wpływu na istnienie uprawnień do spadku czy możliwości występowania o zachowek. W niektórych sytuacjach istnienie majątku wspólnego lub jego zniesienie może mieć jednak znaczenie dla wielkości otrzymanego w wyniku dziedziczenia po zmarłym małżonku majątku.