Jak przebiega wykonywanie sztandaru?

Identyfikacja z ideałami danej grupy jest istotną częścią działalności wojskowej, policyjnej, służb państwowych, ale ma także duże znaczenie w szkołach i kościołach. Jednoczenie się społeczności wokół pewnych idei było znacznie łatwiejsze i donioślejsze, kiedy przekaz był łatwy do wyobrażenia - i stąd między innymi wywodzą się sztandary, które są wizualnym symbolem tych wartości, namacalnym i rzeczywistym, wokół którego można przeprowadzić ceremonię. Dlatego też najczęściej sztandary swoim wyglądem nawiązują do przyjętej symboliki danej zbiorowości i przedstawiają rzeczy i postaci ważne lub wręcz święte.

Tak jak ważne były idee, które reprezentowały, sztandary też musiały być ważne - a więc cenne - bo wykonane z drogich materiałów, jedwabiów lub rypsu, niekiedy ze złotej lub srebrnej nici metalowej, naszywanych kamieni czy pereł. Same techniki, których używano do zdobienia sztandarów, też były wartościowe, bo pracochłonne i wymagające od rzemieślnika czasu, talentu i wprawy. Najczęściej był to haft ręczny cieniowany płaski lub aplikacja bajorkiem.

Historia sztandaru

Jego początki sięgają czasów starożytnych, gdzie pojawiły się pierwsze znaki podczas bitew mające na celu zidentyfikowanie grupy i jej rozpoznanie w terenie. Były przede wszystkim rodzajem łączności pomiędzy oddziałem oraz dowódcą, ale znaki i symbole umieszczane na płacie miały też znaczenie ideowe. W starożytnym Rzymie na przykład otrzymanie sztandaru oznaczało powstanie oddziału, jego utrata zaś rozwiązanie. Stąd też tego typu atrybut otaczano szczególną troską, tym bardziej podczas walki. Zdobycie chorągwi w bitwie było przez wieki uważane za dowód męstwa i ogromny honor. 

Współcześnie sztandary nie mają już znaczenia komunikacyjnego podczas bitwy, ale wciąż identyfikują daną jednostkę i służą jako jej symbol. I nie chodzi tu tylko o wojsko - równie ważne grupy jak strażacy czy policjanci gromadzą się wokół swojego sztandaru. Coś, z czym bardzo wcześnie się spotykamy, bo już w wieku szkolnym, jest sztandar szkoły. On również reprezentuje wartości, które dana placówka stara się przekazać i towarzyszy podczas wszystkich uroczystości szkolnych. W kościołach widzimy przepiękne chorągwie z wizerunkami świętych, które nosimy na przedzie procesji lub baldachimy, które okrywają Najświętszy Sakrament. Flaga Polski również jest takim symbolem; mimo że nie jest bogato haftowana i zrobiona z drogich materiałów, każdy z nas ma ją w domu i z dumą eksponuje ją podczas świąt państwowych. Takie symbole nas jednoczą i dają wyraz naszej tożsamości. Dlatego właśnie są tak ważne, a pozyskanie sztandaru dla danej instytucji to zazwyczaj bardzo podniosłe wydarzenie.

Wykonanie płatu sztandaru

Cały proces rozpoczyna się od pomysłu i przeniesienia go na kartkę papieru jako projektu. Proces projektowania ograniczony jest pewnymi zasadami i formami, które nadano sztandarom zwyczajowo z biegiem czasu. Standardowo ma on kształt kwadratu; chorągwie wycięte są do szpica lub w zęby, proporce są długie i trójkątne. Sztandar musi też być funkcjonalny, aby mógł być prezentowany podczas zgromadzeń w miejscach publicznych. Zazwyczaj projekt zawiera też pełną nazwę organizacji lub cytat, który tej organizacji przyświeca. Wygląd niektórych sztandarów jest bardzo ściśle regulowany ustawą lub rozporządzeniem - nawet co do wielkości napisów lub rozłożenia emblematów, jak na przykład w przypadku jednostek Państwowej Straży Pożarnej lub Policji - a niektóre cechują się dużą swobodą, jak w przypadku Kół Łowieckich, które wybierają wizerunki zwierząt i zdobią brzegi płata wicią roślinną.

Po zaprojektowaniu zaczyna się dobór materiałów i nici oraz sama praca nad haftem, która może trwać kilka miesięcy, w zależności od stopnia skomplikowania wzorów. Kiedyś bardzo często nad jedną chorągwią kościelną z wizerunkiem świętego miesiącami pracowały siostry zakonne. Ten proces tak naprawdę niewiele się zmienił od tamtych czasów. Wykonanie sztandaru musi cechować się dbałością o najmniejsze szczegóły oraz wysoką estetyką. Taki efekt można uzyskać, wykonując hafty ręcznie. Są one wypukłe, bogate, potrafią przetrwać lata i można je również w razie potrzeby naprawiać; każdy z wykonanych w ten sposób sztandarów będzie niepowtarzalny. Można też dowolnie modyfikować już istniejące wzory, dlatego że za każdym razem przenosi się kontury wzoru na materiał ręcznie. Taka praca wymaga szerokiej wiedzy na ten temat, a także talentu i doświadczenia. W takich zdobieniach specjalizuje się chociażby Studio Haftu Artystycznego, zlokalizowane w Tarnobrzegu.

Drugim typem haftu, który od względnie niedawna widuje się na sztandarach, jest haft maszynowy. W przypadku konieczności powielenia projektu na kilku egzemplarzach (np. proporczyki, naszywki, emblematy) sprawdza się lepiej. Jest mniej czasochłonny, a także oszczędniejszy pod względem kosztów. Mimo tego że wykonuje się go dużo szybciej, także cechuje go duża precyzja; można go używać do zrobienia bardzo efektownych obramowań płata sztandarowego lub bogatych wzorów roślinnych w rogach. Haft maszynowy wygląda jednak trochę inaczej: jest bardziej płaski. W przypadku wysokiej jakości haftu maszynowego niebezpieczeństwo prucia się jest niskie, ale z biegiem lat haft maszynowy wyciera się od spodu, a tego typu haftu nie da się już naprawić, bo będzie to bardzo wyraźnie widoczne. Mimo to, w sytuacji ograniczonego budżetu lub krótkiego terminu na realizację zdecydowanie korzystniej wypadnie nowoczesna metoda.

Zdobienie tkanin za pomocą obydwu rodzajów haftu - te techniki można i warto łączyć dla uzyskania najlepszych efektów, ale też stosunku jakości do ceny -  pozwala uzyskać przepiękne, skomplikowane wzory które zdobią centrum płata sztandarowego. Napisy haftuje się bezpośrednio na materiale płata sztandarowego, dlatego zwykle wykonywane są ręcznie. Obramowują one centralny emblemat.  Bardzo istotne jest także samo wykończenie płatu, czyli obszycie materiału dekoracyjnymi frędzlami czy taśmami. Obecnie sztandary mają funkcjonalne, standardowe zapięcia w formie kółeczek i przelotek do zawieszenia sztandaru na drzewcu. Takie zapięcia musza się znaleźć na każdym sztandarze.

Usługi hafciarskie obejmują nie tylko tworzenie samego sztandaru, ale także prace czysto krawieckie, takie jak przygotowanie szarf oraz rękawiczek dla osób będących w poczcie sztandarowym, pokrowca do transportu sztandaru czy kokardy biało-czerwonej lub kirowej do zawieszenia pod głowicą drzewca.